Uzunca bir süredir hevesim olan ahşap yontma işine Nigar’ın destek ve cesaret vermesiyle giriş yaptım. Ülkemizde diğer bir çok hobide olduğu gibi, bu konuda da malzeme ve kaynak çok bol değil malesef. Malzeme satan yer bulsanız bile, dünya standardında olan kaliteli ürünler malesef ülkemiz insanının bütçesini çok zorluyor. Ahşap yontma konusunda düşük bütçe ile neler yapılabilir, bu yazıda öncelikle bahsetmek istediğim konu bu. Altta en çok kullandığım malzemelerin fotosu var. Fotoğrafa tıklayarak, büyük boyutta görebilirsiniz. Fotoğrafın altında da numaraların açıklamaları var.
Elde ahşap işlerken; oyma, kabartma, yontma, kazıma, aşındırma, yakma, vb. tabirleri duyarız. Birbirine benzese de farklı işlemlerdir ve malzemeleri de farklılıklar gösterebilir. İnternette tanıtım videosu ya da kaynak ararken sıklıkla İngilizce yazmamız gerektiğinden, öncelikle bu konuda ihtiyaç olabilecek olan gavurca terimleri vermek istiyorum. Detay isteyenler arama motoruna bu terimleri aratıp görsellere bakabilirler.
- wood crafting: Ahşap (odun, tahta, ağaç, vb.) ile yapılan her tür etkinliğin ortak ismidir. “Ahşap işçiliği” ya da “ahşap el sanatları” gibi bir karşılık kullanılabilir. Craft sözcüğü genel olarak hobicilerin yaptığı tüm üretim (kesme, biçme, yapıştırma, yakma, boyama, şekillendirme, vb.) işlerini kapsıyor.
- wood carving: Ahşabı envai çeşit kesici alet edevatla şekillendirme anlamında kullanılan en geniş ifadedir.
- wood relief: Bizim “kabartma” dediğimiz türdür. Ahşap plaka üzerinde bilimum oyma ve kesme işlemleri ile iki boyutlu bir şekil bırakılmasıdır. Bu şekilde yapılmış “hat” çalışmaları gayet yaygındır. En çok kullanılan alet, çok sayıda farklı türleri olabilen ıskarpela’dır.
- wood whittling: Benim asıl favorim olan kısım bu. Sadece yontma. Eskiden kovboylar oyalanmak için ceplerindeki çakı ile doğadaki ağacı yontarlarmış. Zamanla oldukça profesyonel boyutlara taşınmış. Şimdi bu amaçla üretilmiş bir çakı fyatına baksanız, Victorinox’tan fazla çıkıyor. Tutucu kesim, çakı haricinde başka araç kullanmanın caiz olmadığını söyler. Modernistler ise farklı aletleri de kullanmaktadır.
- wood sculpting: Ahşap heykel sanatı. Ahşap malzemenin yine bilimum aşındırma yöntemleri ile üç boyutlu şekil haline getirilmesidir.
- chip carving: Ahşap plaka üzerinde çalışılır. Bıçak kullanarak her seferinde ahşaptan bir yonga yontmak şeklinde çalışılır. Çok yaygın ve popüler olan bu teknik için internette videolara bakmanızı tavsiye ederim. Bıçakların çok keskin olması, ahşabın yumuşak ve işe uygun olması gibi zorunlulukları vardır.
- wood burning: Ahşap yakma işlemidir. Bir takım yakıcı aletler kullanılarak, ahşap üzerine motifler işlenir.
Temel terimleri açıkladıktan sonra; bu tarz çalışmaların hemen hepsini ilgilendiren önemli birkaç konuyu vurgulamak istiyorum:
- En önemli malzeme; ahşap. Ne tarz iş yapılacaksa, ona uygun ahşap seçilmelidir. Benim anladığım bir konu değil. Sadece kendi ilgi alanımla ilgili ağaç türleri konusunda araştırma yaparak birazcık fikir sahibi oldum. Yontma ve oyma tarzında işlemler için –özellikle başlangıçta– yumuşak (ve mutlaka kuru) ağaç kullanılmalıdır. En yumuşak ağaçlardan birisi Ayous adındaki ağaçtır. Habitatı Afrika olan bu ağaç, ülkemizde satılmaktadır. Ancak; ayous ağacının lif yapısı nedeniyle, kesme işlemleri sırasında bazen kopabilmekte ya da yarılabilmektedir. Genellikle bu tarz işler konusunda en fazla tavsiye edilen ağaç ise Ihlamur‘dur. İngilizce kaynaklarda “basswood” olarak aratabilirsiniz. Ceviz, gürgen, armut, kiraz gibi envai çeşit ağaç bu tarz işlerde kullanılabilmektedir.
- İkinci en önemli malzeme, aletler. Aletleriniz iyi değilse, bırakın keyif almayı tam tersine daha çok stres yapabilirsiniz. Aletin iyi olmasından kastım iyi şekilde iş görebiliyor olması. Markadan bahsetmiyorum. Örneğin 15 liralık bir bıçak, sapında sedef kakma olan 300 liralık bir bıçaktan daha iyi iş görüyor olabilir.
- Güvenlik konusunu lütfen ihmal etmeyelim. Eldiven, gözlük, sabitleme aparatları, vb. ne gerekli ise kullanmakta fayda var. Hiçbir hobi bir organımızdan daha değerli değildir.
- Araştırma‘nın zararı olmaz. İnternet sayesinde artık herkes herşeyi –isterse– bedavaya öğrenebiliyor. Türkçe aradığınızda kaynak bulamazsanız, ingilizce olarak görsellerde veya videolarda arayabilirsiniz.
- Deri. Ayakkabı tamircisinden bir parça deri istedim, ücretsiz verdi sağolsun. Bıçak bilemek için kullanılıyor bu malzeme. Elimdeki mdf çubuk üstüne yapıştırdım. Pütürekli yüzeyi üstte kalacak. Buna metal parlatıcı sürdükten sonra, bıçağı son işlem olarak buna sürterek keskinliyorum. İnternette aratırsanız, konu hakkında detay bulabilirsiniz. Keskinleme işi apayrı bir konu. Ancak yontma işinin en önemli konularından birisi.
- Zımpara. Yine keskinleme amacıyla kullanılıyor. Zımparayı, deriden önce kulanıyorum. Bıçağın yüzünün bozukluk miktarına göre farklı numaralarda zımparalar kullanılabilir. Ben 800 numara kullandım ilk defa. İyi sonuç aldım. Bıçak çok kötü durumda ise eğe (hatta belki taşlama) ile başlanabilir.
- Deri. 1. maddede açıkladığım derinin yapıştırılmamış hali. Fotoda pek lazım değilmiş ama geçti artık :)
- Testere. Bilecik’te kıl testere bulamadım, şimdilik bununla idare ediyorum. Kaba kesim işlemleri için gerekli.
- Eğe, törpü. Diş kalınlığına göre; bıçak bileme veya ahşap aşındırma için kullanılabilir. 5-6 tane küçük eğe içeren ucuz bir set almıştım. İnce ahşap işçiliği gerektiren bazı yerlerde işime yaradı.
- Bıçak. Alttaki 7. ve 8. maddelerde de aynı şeyler geçerlidir. Bu üç bıçak özel üreim olarak yapıldı. Özel üretim olmasının sebebi kalite değil, maliyet :) 6 numaralı bıçağı kendi çakımı avuç taşlama ile ufaltarak ben yaptım. Kullanışlı olunca, gittim bıçakçıdan 2 tane çakı alıp onları da bıçakçıya kestirdim. 7 ve 8 de böyle yapıldı. Bıçakçı döner taşlama ile kesiyor. Sonrasında yeniden keskinleme işi gerekiyor. Bıçakların ağzının (namlusunun) kısa olması gerekiyor. Uzun bıçaklar kullanışlı olmuyor. İnternette “carving knife” şeklinde aratırsanız, envai çeşit bıçak görebilirsiniz. İsteyenler için Türkiye’de Pfeil, Flexcut, two apple gibi bazı markaların kaliteli bıçakları bulunabiliyor. Hatta imkanı olanlar kendileri de kolayca uygun bıçak yapabilirler. Bununla ilgili de internette yığınla proje (testereden, matkap ucundan, vb. yapılan bıçaklar) mevcut. Kapanabilen bıçak (çakı) kullanacaksanız, kilitli olması önemli. Çalışırken zorlandığında yanlışlıkla kapanırsa, elinizi kesebilir.
- Bıçak.
- Bıçak.
- Bıçak. Ucu değiştirilen türde olan bıçaklardan. Ben çok danik olan Çin malı bir set aldım. Sanırım 20-30 civarı bıçak var sette. 3 tane tutma sapı var. Bıçakları keskin ama çok çabuk kırılıyor. Normal bıçak yerine bu tarz aletler de kullanılabilir. Bu setlerin ucuzları zorlamaya pek dayanıklı olmuyor. Bıçağın kırılması da ciddi bir risk.
- Bıçak. Üstteki maddede belirttiğim setten çıkan diğer bir tutacak. farklı uçlar kullanılabiliyor her ikisinde de.
- Bıçak. Üstteki iki maddede belirtilen ucu değişen setin bıçaklarından birisi.
- Metal parlatıcı krem. İlk maddede bahsettiğim deriye sürerek bıçağın son keskinlenmesi aşamasında kullanıyorum. Çok güzel sonuç veriyor. Bunun yerine polisaj macunu da kullanılabiliyor zannediyorum ama ben denemedim.
- Ayous ağacından yontarak yaptığım işler. Bunlarda en çok kullandığım alet, 6 numaralı bıçak oldu. Ortada beyaz dikdörtgen şeklindeki ağaç, Ayous’un orijinal hali. Denizatını resimlerine bakarak ahşaba ben çizdim. Baykuşu ise video anlatımına göre yapmıştım. Bunların ikisi de keten tohumu yağı ile sonlandırıldı. Doğal hali ile yağlanmış halinin renk farkı görülebiliyor.
İpuçları:
Bıçak keskinlik testi: Standart kağıdı keserek denenebilir. Bir tek kağıdı (yanız 1 tane) rahatlıkla jilet gibi kesebiliyorsa, uygundur.
Sonlandırma: İş bitimini müteakiben zımpara yapılabilir. 80 numara ile zımparaladım denizatı’nı. Güzel oldu. Sonra da koruyucu malzeme işlemi yapılmalıdır. Vernik, cila ya da yağ kullanabilirsiniz. Ben keten tohumu yağı kullandım şimdiye kadarki işlerimde. Bu yağ, rengi de 1-2 ton koyulaştırıyor. Birkaç kat uygulanabilir. Vernik ya da cila gibi kimyasal içermediğinden rahatlıkla her tür çalışmada kullanılabilir.
Başlangıç setleri: Maddi durumu müsait olanlar için güzel başlangıç setleri var. Yontma bıçağı, V ıskarpela, U ıskarpela, düz ıskarpela gibi en temel 4 tane aleti barındırdan setler bulunabiliyor mesela.
Ahşap malzeme temini: İnternet’te bir çok farklı tür satılıyor. Ben Ayous, Ihlamur ve Ardıç (kokusu için) ağaçlarını internet’ten sipariş ettim. Kapıda ödedim.
